Όλγα Δημητρίου για τον "Ντενκτάς στον νότο"

Ο ΝΤΕΝΚΤΑΣ ΣΤΟΝ ΝΟΤΟ

Ομιλία στην παρουσίαση του βιβλίου στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, 8/7/2019

Όλγα Δημητρίου,

Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Durham

Το βιβλίο είναι ταυτόχρονα:

1.      Μια κοινωνικό-πολιτική ανάλυση

2.      Μια ανάλυση της νέας γενιάς του Κυπριακού

3.      Μια ακτιβιστική / προσωπική προσέγγιση

Προσφέρει μια προσέγγιση των τελευταίων ιστορικών γεγονότων από το 1974 μέχρι σήμερα, αλλά με εστίαση στο μετά του 2004. Σημείο αναφοράς το 2004, 2008 και 2017 που δεν έχουν ακόμα ιστορικο-ποιηθεί  επαρκώς και γι’ αυτό το βιβλίο είναι μια σημαντική συμβολή καθαρή, κατανοητή και ολοκληρωμένη ανάλυση που εξηγεί  εσωτερικές  και εξωτερικές παραμέτρους σε επίπεδο κοινωνικής και πολιτικής θεώρησης συσχετίζοντας τους όρους των Διεθνών Σχέσεων με την Κοινωνιολογία των ταξικών & κομματικών δυναμικών.

Κατά ένα μέρος όλοι όσοι ασχοληθήκαμε με το Κυπριακό χρειαστήκαμε να απλώσουμε τις αναλυτικές μας δυνατότητες σε ένα δια-κλαδικό φάσμα πολιτικής ανάλυσης & κοινωνικών σπουδών και  ο Γρηγόρης  αναδεικνύει  άψογα  την ολοκληρωμένη σκέψη & κατανόηση που αυτή  η προσέγγιση μπορεί να δώσει.

Η ανάλυση δομείται πάνω στο σχήμα της αποκάλυψης του “μυστικού”  της ε/κ  προσέγγισης στο Κυπριακό ως μια άρρηκτη συμφωνία μεταξύ κοινωνίας και πολιτικής ως  προς την αποδοχή της διχοτόμησης.  Αυτό σωστά παρατηρεί και είναι κάτι που είχε σημαδέψει την δική μας γενιά πριν αλλά ιδίως μετά το Δημοψήφισμα προσπαθώντας και εγώ να το κατανοήσω ως έκφραση της  επιτρέπουσας κοινότητας στη δική μου δουλειά, θα έλεγα πως είναι όντως το πιο χαρακτηριστικό της ε/κ κοινωνίας το πώς μαθαίνουμε να ζούμε με μια κατανόηση και αποδοχή πραγμάτων που δεν ξέρουμε. Από την δική μου εμπειρία και από το Πανεπιστήμιο και ίσως το σημαντικότερο μάθημα που πήρα από τους φοιτητές μου δεν ήταν η άγνοια του Κυπριακού αλλά η επίγνωση της άγνοιας. Η γενιά όχι μόνο του μετά-1974, όπως την νοηματοδοτεί και το βιβλίο αλλά και γενιές των μετά-βίας εποχών ( που είναι και ταξικά και έμφυλα ορισμένες) έχουν δεκτεί ότι κάποια πράγματα δεν θα τα μάθουμε. Ταυτόχρονα όμως μαθαίνουμε ότι ίσως δεν ωφελούν καν να ρωτούμε. Αλλά κυρίως να μαθαίνουμε ότι αυτό που γνωρίζαμε υπάρχει μόνο στη σφαίρα της ρητορικής ως performance. Η διαφοροποίηση μεταξύ συμβολικού και αληθινού είναι από πού ορίζει κατά ένα χρόνο υποστηρίζω την Ε/Κ ενηλικίωση.

Και αυτό με φέρνει στο 2ο σημείο αναφοράς το βιβλίο ως γενεαλογικό έργο. Να ξεκινήσω με μια παρερμηνεία την πρώτη φορά που διάβασα την αναφορά στο ότι μετά το 2003 “Η Κύπρος μεγάλωσε” το αντιλήφθηκα ως αναφορά στο ότι οι Ε/Κ ωρίμασαν ως πολιτικά υποκείμενα ( αν και ήξερα καλά την έκφραση ως αναφορά στο γεωγραφικό και  όχι πολιτικό μέγεθος). Αν και αναμφισβήτητα το 2003 ήταν μια ευκαιρία που έκλεισε με το 2004 αναρωτήθηκα πολλές φορές αν η άρνηση ήταν άρνηση (και) πολιτικής ενηλικίωσης. Και αυτό είναι ένα ερώτημα που η γενιά του Γρηγόρη και η δική μου ίσως μπορεί  καλύτερα να απαντήσει. Αν και δεν είναι ακριβώς ερώτημα του βιβλίου, θέλω να εξηγήσω πως ο Γρηγόρης μας βοηθά να το αναλύσουμε. Το ότι ανήκει στην μετά-πολεμική εποχή του επιτρέπει, πιστεύω να αρθρώνει ένα καινούργιο λόγο που μπορεί να χαρακτηριστεί ως μια “νέα γενιά” αναλύσεων του  Κυπριακού.

Σε αυτή βλέπω τα εξής χαρακτηριστικά:

Ένα κτίσιμο πάνω στην κριτική προσέγγιση όπου αναλύσεις προηγουμένων περιόδων είχαν πρωτοπορήσει  Νιαζί, Παπαδάκης, Μαυράτσας, Χατζιηπαύλου, Κωνσταντίνου κτλ – και ακριβώς επειδή ο πήχης της κριτικής τέθηκε ψηλά, η κριτική που καλού(μαστε) να προχωρήσουμε τώρα και δεν μπορεί πλέον μόνο να εξηγεί την σιωπή της Ιστορίας και να την αποκαλύπτει ως «μυστικό» αλλά να εξηγεί το πώς εμπεδώνονται πως χρησιμοποιούνται, και γιατί διαιωνίζονται ακόμη και μετά την αποκάλυψη τους. Η ανάλυση εδώ του Γρηγόρη για το πώς δουλεύει ο Λόγος του «εκάμαμεν τζιαί εμείς  πολλά» είναι άριστο παράδειγμα.

Ακριβώς επειδή αυτοεθνογραφική βάση την οποία κτίζουμε τις αναλύσεις μας σημαδεύτηκε από την εμπειρία της κανονικοποίησης των κλειστών συνόρων και την έκπληξη του ανοίγματος τους, η ανάλυση του Γρηγόρη είναι ένα μοναδικά καλό αλλά και ενδεικτικό παράδειγμα μιας ιδιαίτερης φιλοσοφίας στον αναλυτικό λόγο.  Κύριο συστατικό αυτής είναι η απόδοση του Άλλου-μάλιστα θα έλεγα ότι το βιβλίο σηματοδοτεί και την αρχή μιας βιβλιογραφίας όπου ο “Αλλος” με όρους μετα-αποικιακής κριτικής σταματά να υφίσταται αναλυτικά. Κοινοτυπίες για το τι έγινε όταν συναντήσα(με –όλοι) πρώτη φορά Τ/Κ δεν υπάρχουν στο βιβλίο, αν και ήταν σημαντικές να λεχθούν σε προηγούμενες εποχές. Οι Τ/Κ  για τον Γρηγόρη είναι  συγγραφείς, συνεργάτες, αναλυτές της δικής τους κοινωνίας αλλά και με ευρύτερο αναλυτικό εκτόπισμα μιας κοινωνίας βαθιά πολυσύνθετης σε πολιτικό και κοινωνικό βαθμό που ο συγγραφέας γνωρίζει, γιατί θέλησε να την καταλάβει ως μέρος της δικής του καθημερινότητας και όχι ως «έκτακτη ανάγκη» . Έτσι, αν και ξεκάθαρα μας λέει  ότι επικεντρώνεται στην Ε/Κ κοινωνία, η ανάλυση των Τ/Κ  «επί ίσοις όροις» μας δίνει ένα έξοχο καλούπι για την ανάλυση που έρχεται μετά το δικοινοτισμό.

Και  αυτό με οδηγεί στο τελευταίο σημείο που θέλω να αναδείξω, αυτό της ιδιότητας του συγγραφέα – ακτιβιστή. Εδώ θα διαφωνήσω με την παρουσίαση που κάνει του κειμένου ως γραμμένο μακρυά από τις γραμμές της εξεζητημένης ανάλυσης και με ύφος που να απευθύνεται σε ένα ευρύ κοινό. Είναι όντως ευκολοδιάβαστο και καλογραμμένο αλλά η απομάκρυνση από την σοβαρή ανάλυση που μας υπόσχεται δεν υπάρχει. Υπάρχουν καθαρά επιχειρήματα που αναδύουν και αναλύονται όχι επειδή παραλληλίζουν τις πολιτικές του πεποιθήσεις αλλά επειδή τις διαμορφώνουν π.χ  η ανάλυση των τάσεων της αριστεράς, η προσέγγιση των αφηγημάτων της δεξιάς, εθνικιστικής και φιλελεύθερης, η απεικόνιση των ρευμάτων στα οποία συμμετείχε ο Γρηγόρης (ιδιαίτερα οι βιβλιογραφικές αναφορές στα νεκατώματα) – όλα αυτά είναι μέρος σοβαρής και ευαίσθητης ανάλυσης που συνδέουν παραδειγματικά την πράξη με την θεωρία. Και άρα το βιβλίο δεν είναι μια πρόταση για το «ευρύ κοινό» αλλά μια πρόταση που παίρνει το  «ευρύ κοινό» στα σοβαρά. Και για αυτό αξίζει προσοχής από όλους μας.